Op vrijdagmiddag 8 april 2022 vierden bestuur en vrijwilligers, samen met ruim 45 gasten uit de sfeer van lokale kerken en hulpverlening, het achtste lustrum van de Utrechtse stichting Omduw. Het is een feestelijk samenzijn geworden, met een inspirerend inhoudelijk programma en ruimte voor onderlinge ontmoeting.
Plaats van handeling was de sfeervolle kerkzaal van het Johannescentrum in Utrecht-Overvecht, waar iedereen gastvrij werd ontvangen met koffie/thee en een passende traktatie.

Opening en welkomstwoord

Rond 15.00 uur opent Peet Valstar, sinds september 2021 voorzitter van Omduw (“zonder baard”), het inhoudelijk deel van de bijeenkomst. Na een hartelijk woord van welkom, peilt hij hoe lang de aanwezigen bekend zijn met Omduw. Bij een grote meerderheid blijkt dit al meer dan 20 jaar het geval te zijn!
Peet memoreert de start van Omduw zo’n 40 jaar geleden en beschrijft hoe de hulp aan mensen die kampen met dak- en thuisloosheid of armoede nu concreet wordt ingevuld, op en via het wekelijks spreekuur. Daarbij wijst hij op veranderingen in de samenstelling van de spreekuurbezoekers en in de aard van hun problemen. De centrale vraag is hoe we onze “doelgroep” het beste kunnen helpen.
Om hier meer zicht op te krijgen, gaan we vanmiddag luisteren naar een drietal ervaringsdeskundigen: Eduard, Penny en Harry. Onder het motto:
“De kracht van ervaring – wat ervaringsdeskundigen ons leren”
Na het inhoudelijke programma, wordt aandacht geschonken aan het afscheid van Jan de Kruijf als voorzitter van Omduw, waarna er tijd is voor ontmoeting.
Klik voor de volledige tekst van de toespraak op:

Hierna klinkt uit de speakers het lied Eenzaam in de stad op tekst van Eduard. Er wordt in de zaal met grote aandacht naar geluisterd. Het warm applaus na afloop van het lied spreekt eveneens boekdelen.

Beluister het nummer:

Gespreksleider Titus Schlatmann vraagt aan Eduard hoe het voelt om voor het eerst met publiek erbij zijn lied te horen. Het antwoord luidt: “Vreemd, maar mooi!”
Titus vindt dat Eduard in zijn liedtekst op een knappe manier zijn hele leven weet te verwoorden. Bij Harry roept de tekst ook herkenning op. Net als Eduard, heeft hij een lange en moeizame weg moeten afleggen, voordat hij eindelijk rust vond in een eigen huis en dankzij de hechte band van zijn gezin. De TussenVoorziening heeft ook aan zijn “redding” bijgedragen.

Huidige functie

Titus nodigt de drie gasten hierna uit om iets te vertellen over hun huidige functie en leerproces als ervaringsdeskundige in de hulpverlening.

Eduard volgt de opleiding Sociaal Begeleider met Ervaringsdeskundigheid (SBE) op het ROC. Daarnaast werkt hij in Utrecht als vrijwilliger bij het Schakelpunt, een samenwerkingsverband van TussenVoorziening, Leger des Heils en Lister. Hij voert daar bewustwordingsgesprekken met mensen die van de opvang naar een eigen woonplek gaan over de vraag: hoe maak ik van mijn huis mijn eigen thuis? Uit ervaring weet Eduard dat een thuis méér is dan een huis. Hij is 6 keer dakloos geweest en (als 37-jarige!) al 35 keer verhuisd.

Penny liep stage bij de Sleep Inn. Nu is zij medewerker van de TussenVoorziening en werkzaam als ondersteunend begeleider bij de NOIZ. Ze zit in het examenjaar van de SBE-opleiding. Best pittig voor een moeder met drie kinderen, zegt ze. Het werk als hulpverlener past haar. Ze is zelf vaak en langdurig eenzaam geweest (“diepe dalen”) en kan daarom gemakkelijk een liefdevolle verbinding maken met mensen in nood. Ze onthoudt hun namen en voelt aan wat erachter zit, als je vraagt hoe het met ze gaat en ze antwoorden: “Het gaat goed met mij.” Tot hun verbazing soms (“Hoe weet je dat?”) Ze gaat als mens en niet als psycholoog of zo met mensen in gesprek. Het geeft haar zelf ook kracht. Vroeger praatte ze veel, maar niemand luisterde…

Titus: Je eigen levensgeschiedenis resoneert dus in je werk nu. Kun je het wat concreter maken? Wat is het verschil tussen jou als ex-dakloze en een professionele hulpverlener?
Volgens Penny ben je als ervaringsdeskundige meer onbevangen en voel je beter aan wat het met iemand doet als iemand bijvoorbeeld zegt: “Ik kan m’n rekeningen niet meer betalen.”
Eduard vult aan: Een cliënt neemt van ons meer aan. Als iemand op straat om geld vraagt, vertel ik hoe ik zelf uit de dakloosheid ben gekomen.
Titus: Het verschil is dus het kunnen aanvoelen en de wederzijdse herkenning.
Penny: De schaamte bij de mensen trekt weg…
Titus vraagt dan: Wat doe je, als het niet werkt?
Harry, die zichzelf voorstelt als ondersteunend werkbegeleider, wil cliënten een stukje hoop geven. Hij zegt: Wij zijn zelf het levend bewijs dat er wel toekomst is. Iedereen heeft wel iets meegemaakt, maar durf je die pijn als hulpverlener in te zetten? Ik heb van alles meegemaakt, maar heb ook vertrouwen gekregen. Iedereen kan zo ver komen als ik, ook als je (verstandelijke) beperkingen hebt.

Kantelpunten

Titus is benieuwd wat het kantelpunt was waardoor het de drie gespreksgenoten gelukt is om eruit te komen.

Harry: Na mijn zoveelste rugoperatie kreeg ik een laatste kans van de dokter. Ik ontwaakte pas uit mijn verslavingsroes, toen mijn gezin tegen me zei: “Je bent een grote egoïst!” Nu wil ik wat terugdoen voor de maatschappij.
Bij Penny zijn het verschillende momenten geweest, zoals toen ze haar eerste kind kreeg. Ze moest verantwoordelijkheid op zich nemen! Een belangrijk moment was ook toen ze het besluit nam om te breken met vrienden die misbruik van haar maakten.
Eduard kreeg als kind het stempel van het Downsyndroom opgedrukt, op basis van een IQ-test bij hem als kind. Ten onrechte! Drie jaar geleden bleek bij een nieuwe test dat hij bovengemiddeld intelligent is. Sindsdien heeft hij een positief zelfbeeld, waardoor hij greep kreeg op zijn leven. Toen hij de behandeling bij zijn laatste hulpinstelling (’s Heeren Loo) afbrak, om zelf een huis te zoeken, kreeg hij een rekening van 30.000 euro mee. Hulpverlening als hulpvernieling noemt hij het bitter.

Wat moet er veranderen?

Na een korte pauze, wordt de gedachtewisseling voortgezet, nu ook met de mogelijkheid tot inbreng vanuit de zaal. Titus prijst de aanwezige toehoorders voor de stille aandacht waarmee ze naar het gesprek voor de pauze hebben geluisterd.

Een toehoorder (die zelf is onderscheiden voor zijn 25-jarig vrijwilligerswerk bij het “Smulhuis”) complimenteert Harry voor zijn fantastisch functioneren als coördinator en organisator, zeker nu hij gehoord heeft wat hij allemaal heeft meegemaakt.

Titus legt nu de vraag voor: wat moet er anders in de hulpverlening, gehoord de verhalen van de drie forumdeelnemers?
Een toehoorder werd getroffen door de visie van Harry dat iedereen, ook in deze zaal, pijn heeft ondervonden in zijn of haar leven. En dat je die als hulpverlener niet moet verhullen, maar juist als een kracht kunt inzetten in de communicatie met een hulpvrager.

Eduard wijst op de gevolgen van stigmatisering: het kan iemands zelfbeeld kapotmaken. De diagnose Down is op zich niet erg, maar wel als het niet klopt, zoals bij hem het geval was.
Penny vindt aan de andere kant dat een goede diagnose belangrijk is, om de juiste hulp te krijgen.
Harry geeft enkele voorbeelden uit eigen ervaring van storende miscommunicatie door psychiaters. Het gemak waarmee gezegd wordt: “Jij moet dit, jij moet dat.” Hij denkt dan: ik moet helemaal niets! En dat je bij elke nieuwe psychiater weer het hele verhaal moet vertellen, alsof er geen overdracht plaatsvindt. Of dat ze zeggen dat ze bij je langs willen komen. Maar als je als patiënt het omgekeerde zegt, “Ik ga nu bij jou langs”, geven ze niet thuis!
Een toehoorder reageert: Het zou denk ik beter zijn eerst te vragen: “Wil jij een gesprek met mij?”
Harry: Ja, en laat iemand eerst tot rust komen. Begin niet meteen met uitvragen. Waak ook voor te snelle etikettering in de trant van: “Die heeft borderline.”
Toehoorder: Hulpverleners zouden buiten het financiële systeem met de cliënt als verdienmodel moeten treden.
Harry: Afkicken is mooi, maar wat daarna? Eerst zorgen dat er een huis is voor die persoon in kwestie. Anders is het risico groot dat iemand in de verslaving terugvalt. Een biertje in de zon met je maten kan zomaar het begin zijn.
Penny pleit voor het erkennen van ervaringsdeskundigen als mentor of maatje. Vooral voor de opvang van mensen tijdens de vaak lange periode dat ze moeten wachten op de start van het traject met hun begeleider. 
Harry wijst op het probleem dat professionals dan al gauw geneigd zijn te roepen dat je op hun terrein komt.
Toehoorder: De relatie tussen ervaringsdeskundige begeleider en de professionals is dus problematisch?

Harry denkt dat het vooral voor beginners een probleem is. Zelf heeft hij, door vele jaren heen, nu wel een zodanige positie opgebouwd dat hij serieus wordt genomen.
Toehoorder: Is het een idee om een ervaringsdeskundige mee te laten doen aan het spreekuur van Omduw?
Harry tekent hierbij aan, dat hij van veel mensen hoort dat Omduw echte hulp biedt. Jullie begrijpen de doelgroep goed. Dat verdient applaus, zegt hij. (En dat volgt dan ook.)

Afsluiting

Een toehoorder zegt erg onder de indruk te zijn van wat de drie gasten hier vanmiddag hebben gepresenteerd. Jullie zijn juwelen, zegt ze, en jullie inzet hoort veel breder bekendheid te krijgen. Zij is ook onder de indruk van de hoge kwaliteit van het gedicht van Eduard. Het verdient in Utrecht genomineerd te worden als stadsgedicht. Zij zal zich hiervoor sterk maken.
Ook PUP (magazine van de Protestantse Gemeente Utrecht) wil de tekst graag plaatsen, dit tot genoegen van Eduard.

Harry vraagt aandacht voor een uitgebreid interview met hem morgen, 9 april, verschijnt in het AD. Eduard mag zijn gedichten ook gebruiken om er een lied van te maken.

Tot besluit, noemt Titus enkele steekwoorden uit de bespreking: kantelpunten, bejegening door de professionele hulpverleners, het probleem van de stigmatisering, mentorschap.

Peet Valstar overhandigt elk van de drie gastsprekers en hun uitstekende moderator Titus een geschenkbon en een bos bloemen, als blijk van waardering en dank voor hun leerzame en inspirerende presentatie. Dit wordt onderstreept door een eveneens dankbaar applaus vanuit de zaal.

Afscheid van Jan de Kruijf

Vervolgens leidt Peet Valstar het afscheid van Jan de Kruijf in met een hartelijk dankwoord. Hierin schetst hij de grote verdiensten en kwaliteiten van Jan gedurende 15 jaar bestuurswerk bij Omduw. Zoals zijn daadkracht en doortastendheid en zijn ondernemende rol bij nieuwe hulpinitiatieven. Ook roemt hij zijn inzet voor het behoud van een onafhankelijke positie van Omduw ten aanzien van de kerken en de gemeente en voor de professionalisering van Omduw als vrijwilligersorganisatie.

Onder luid applaus overhandigt hij Jan een spekstenen sculptuur voor de huiskamer en een kleurrijk boeket. Bestuur en aanwezigen bedanken Jan ten slotte met een uit volle borst gezongen feestlied te zijner ere.

Het laatste woord is aan een zichtbaar ontroerde Jan. Hij zegt steeds met veel plezier samengewerkt te hebben met bestuur en team van Omduw. Noodhulp bieden en luisteren vormen naar zijn opvatting de kern van het Omduw-werk.

Als voorzitter heeft hij zich sterk gemaakt voor verbreding van het draagvlak naar de kerken buiten het centrum van Utrecht. Hij herinnert zich ook hoe ooit begonnen werd met het verstrekken van leningen.
Hij merkt op dat het de gemeente, ondanks het ambitieuze beleidsplan van vier jaar geleden, niet gelukt is om Omduw overbodig te maken. Daklozen zijn er nog steeds, al is er dankzij het verbeterde armoedebeleid in Utrecht voor ons minder werk te doen.
Sinds het Smulhuis niet meer toegankelijk bleek voor mensen die er niet overnachten, wordt er gewerkt aan de organisatie van een tweede eettafel in de binnenstad. Die komt bij de Augustinuskerk, onder de naam Tinus, mits de financiën hiervoor rondkomen. Zoals vaker in het verleden is een startkapitaal uit kerkelijke fondsen nodig om de gemeente tot duurzame steun voor een nieuw hulpinitiatief te bewegen. Zie ook het verhaal van De Toevlucht en, langer geleden, van de dagopvang in de Catharijnesteeg en het Smulhuis.

De feestelijke viering van 40 jaar Omduw, werd afgesloten met een gezellig samenzijn, onder het spreekwoordelijke genot van een hapje en een drankje.

Verslag: Leo Mesman
Foto’s: Peter de Bie