Het bestuur van Omduw heeft zich verdiept in bovengenoemd onderwerp op basis van een aantal gesprekken met deskundigen uit diverse kringen. Deze rondgang heeft geresulteerd in onderstaande nota.

NOTA OVER EX-GEDETINEERDEN

Aanleiding

Op het spreekuur van Omduw komen af en toe mensen die pas vrijgekomen zijn vanuit detentie. Zij hebben dan vragen over huisvesting, werk en inkomen. Deze vragen waren aanleiding om een nota te schrijven over ex-gedetineerden. Deze nota is bedoeld als informatie voor de leden van het spreekuurteam van Omduw en andere belangstellenden in de hulpverlening.

Inleiding

De maatschappij vindt dat mensen die een delict hebben begaan gestraft moeten worden. De motivatie voor het straffen is tweeërlei:

1. de opvoedende waarde en
2. genoegdoening voor de slachtoffers en hun relaties.

In deze notitie willen we nagaan hoe het de gestraften na de detentieperiode vergaat en wat de betekenis van de aanvullende voorwaarden van de strafoplegging voor hen is. Ook is het de vraag of er voldoende opvang/ begeleiding voor de ex-gedetineerde is. De nazorg is belangrijk om recidive te beperken of te voorkomen.

Om onze vragen te beantwoorden hebben we via interviews en gesprekken informatie verzameld. We spraken met:

• 2 gevangenispastores
• de coördinator RIC (Re-Integratie Centrum) van de Penitentiaire Inrichting (PI) in Nieuwegein
• de gemeente Utrecht (Veiligheidshuis, Werk en Inkomen)
• de persvoorlichter van het Openbaar Ministerie Utrecht
• een rechter
• de Tussenvoorziening (Stadsgeldbeheer aan de Biltstraat 101c en Begeleid Wonen)
• Silokerk

Straffen

Mensen die delicten begaan worden gestraft op basis van een uitspraak van de rechter. Deze legt één of meer van de volgende straffen op:

1. Detentie
2. Tbs
3. Taakstraf
4. Boetes
5. Contactverbod

Boetes en taakstraffen worden in deze notitie buiten beschouwing gelaten.

Ad 1. De rechter bepaalt bij vonnis de lengte van de detentieperiode. Bij zijn vonnis kan hij/zij aanvullende straffen opleggen zoals onder meer begeleiding door de reclassering en TBS. Gedetineerden worden na het vonnis opgesloten in een Penitentiaire Inrichting. In het Huis van Bewaring verblijven mensen in afwachting van hun rechtszaak en ook voor een korte straf. De detentieperiode wordt in Nederland maar voor 2/3 uitgezeten.

N.B. Sommige mensen vragen om hulp bij problemen en krijgen die niet. Daarom plegen ze een delict omdat daarna de rechter de benodigde hulp kan regelen.

Ad 2. Een aantal criminelen wordt veroordeeld tot tbs. Tbs wordt door de rechter opgelegd op advies van het Pieter Baan Centrum of een vergelijkbare instelling. Onderzoeken van het Pieter Baan Centrum duren maximaal 6 weken.

Ad 5. De rechter kan een contactverbod opleggen. Hierbij moet gedacht worden aan: huisverbod, straatverbod, computerblokkade Zo’n verbod kan al dan niet gecombineerd worden met een enkelband. De enkelband wordt gecontroleerd door de Reclassering. Het Openbaar Ministerie is verantwoordelijk voor de tenuitvoerlegging van het vonnis en de aanvullende straffen.

Vrijkomen

Gestraften die vrijkomen uit het Huis van Bewaring komen zonder enige begeleiding op straat. Bij het verlaten van een PI zijn er in principe de nodige voorzorgen getroffen. Voorafgaand aan het verlaten van de PI is er hulp van herstelconsulenten. Al dan niet met behulp van de consulent zorgt de gedetineerde ervoor dat hij kan wonen, werk heeft of een uitkering krijgt. Het krijgen van een baan lukt vaak niet. De uitkering kan niet tijdens de detentie worden aangevraagd. Bij de gemeente Utrecht is het verstandig om de uitkering direct na het verlaten van de PI aan te vragen. Aanvragen na enkele weken roept de vraag op waar de ex-gedetineerde na het verlaten van de gevangenispoort van geleefd heeft.

Sommige gevangen kunnen de PI eerder verlaten als zij aan hun toekomst gaan werken onder supervisie van Exodus en de Reclassering. Exodus krijgt daarvoor een dagprijs van Justitie. Sommige gedetineerden verlaten de gevangenis, maar moeten contact houden met de Reclassering. Deze verplichting is door de rechter opgelegd bij zijn/haar uitspraak.

Gedetineerden die de gevangenis zonder beperking (begeleiding van Exodus of Reclassering) verlaten, komen terug in de maatschappij en mogen hopen dat familie of vrienden hen opvangen. Meestal zijn zij hun baan en dus hun inkomen en ook hun huis kwijt. Zij die terugkeren in de maatschappij en geen hulp hebben, kunnen zich wenden tot de gemeente waar zij voor hun detentie woonden.

Nazorg aan (ex-)gedetineerden is een verantwoordelijkheid van gemeenten. De medewerker van het gemeentelijk Coördinatiepunt Nazorg beoordeelt in hoeverre iemand in aanmerking komt voor nazorg. Lang niet iedere (ex-) gedetineerde krijgt nazorg. De nazorg is gericht op het voorkomen van recidive door controle en begeleiding van de (ex-)gedetineerde. Gemeenten kunnen ervoor kiezen om de reclassering in te schakelen om hen te ondersteunen bij de terugkeer van (ex-)gedetineerden in hun stad of dorp. Dat kan door diagnose/advies, gedragstrainingen, ondersteunen bij het vinden van woonruimte en/of een zinvolle dagbesteding. Daarnaast kan er hulp gezocht worden bij private organisaties zoals Humanitas (o.a. maatjesproject voor één jaar) en Gevangenenzorg Nederland. Als een gedetineerde slim is, legt hij/zij contacten met de gemeente en/of deze vrijwilligersorganisaties voor ze de PI verlaten. In Utrecht kunnen ex-gedetineerden ook hulp krijgen van de Stichting Kerken en Gevangenen. Een ex-gedetineerde kan ook zelf om begeleiding van de reclassering vragen.

In geval van schulden kunnen ex-gedetineerden hulp vragen bij de afdeling Stadsgeldbeheer van de Tussenvoorziening.

Reclassering

De reclassering richt zich op verdachten en/of daders van een delict. Reclasseringswerk is geen hulpverlening en geen politiewerk. Iemand wordt gedwongen zich te melden bij de reclassering en zich te houden aan de afspraken, aanwijzingen en bijzondere voorwaarden die aan het reclasseringscontact zijn verbonden. Reclasseringsbemoeienis is dus niet vrijblijvend, maar wordt afgedwongen door de overheid (rechter, gemeente). Als iemand niet meewerkt, kan alsnog detentie volgen.

De reclassering in Nederland heeft drie hoofdtaken:

1. Toezien op de naleving van opgelegde straffen (via de rechterlijke macht),

b.v. taakstraffen

2. Diagnose en advies aan rechters en officieren van justitie
3. Toezicht op daders en verdachten in opdracht van de overheid

Ad 1. De taakstraf is een werkstraf, eventueel aangevuld met gedragstrainingen. Ook houdt de reclassering toezicht op het naleven van contactverboden. De reclassering kan haar toezicht delegeren aan de Stichting Verslavingszorg, Jeugdzorg, het Leger des Heils en de Tussenvoorziening (begeleid wonen).

Ad 2. De reclassering wordt gevraagd om een rapport over een verdachte op te stellen ten behoeve van de zitting. De reclassering stelt dan een diagnose over de verdachte/dader, met daarin een analyse van de oorzaken van het criminele gedrag en brengt over de aanpak daarvan advies uit aan rechters en het O.M. (officieren van Justitie).

Ad 3. Toezicht houden op daders bij voorwaardelijke vrijlating. Iemand wordt veroordeeld tot reclasseringstoezicht door de rechter en mag – onder de voorwaarde zich te houden aan de aanwijzingen van de reclassering – aan de samenleving blijven deelnemen. De rechter kan aanvullende bijzondere voorwaarden opnemen in het vonnis, zoals gebiedsverbod, verbod op middelen behandeling, gedragstraining. Als iemand voorwaardelijk wordt veroordeeld met reclasseringstoezicht, staat de onder toezicht gestelde minimaal twee jaar onder toezicht met een verlengingsmogelijkheid naar drie jaar. Of het toezicht wordt verlengd, bepaalt de rechter. Alleen bij zeer ernstige schending van de persoonlijke integriteit kan een rechter maximaal 10 jaar toezicht opleggen.

Hulpverlening

Na het verlaten van de Gevangenis kunnen gedetineerden hulp vragen bij de gemeente waar zij staan ingeschreven, bij Humanitas of bij Gevangenenzorg Nederland. In Utrecht kennen we ook de Stichting Kerk en Gevangenen (K & G). Deze laatste organisatie werkt samen met Gevangenenzorg en werkt uit christelijke inspiratie. K & G heeft 5 coördinatoren en ca. 100 vrijwilligers.

De Silo-gemeente aan de Herenstraat kent een Silo-eetgroep die maandelijks een maaltijd organiseert van ex-gedetineerden en gemeenteleden van de Silo-gemeente.

Overige informatie

Vrouwen worden gevangengehouden in Nieuwersluis.

In de regio Utrecht zitten de mannen vooral in PI Nieuwegein. In deze PI verblijven ca. 500 mannen. De meesten van hen zijn kort gestraft. De PI Nieuwegein is zowel een gevangenis als een Huis van Bewaring. Een belangrijk aspect is dat deze PI sinds enkele jaren over een RIC (Re-integratiecentrum) beschikt. De opzet van dit RIC wordt intussen nagevolgd door andere PI’s.

In het RIC kan een gedetineerde de laatste maanden voor zijn invrijheidstelling werken aan zijn terugkeer in de maatschappij. Hij kan daar op verzoek werken aan zijn toekomst en wordt daarbij begeleid door vrijwilligers, meestal stagiaires van de hogere beroepsopleiding (MDV, SJD, SPH) en Stadsgeldbeheer. Ze worden geacht te werken aan 5 aandachtsvelden die van belang zijn om terug te keren in de samenleving:

• Werk/ inkomen
• Huisvesting/ onderdak
• (Problematische) schulden
• Onderwijs/ scholing
• Zorg (zorgverzekering, huisarts e.d.)

Voor een inkomen kan men dagelijks bij de afdeling Werk en inkomen van de Gemeente Utrecht terecht bij een inloopspreekuur van 9.00 tot 10.00 uur (dit is voor iedereen). Het verkrijgen van een uitkering kost 3 maanden. Het is echter mogelijk dat een voorschot verstrekt wordt.

Bij de terugkeer in de maatschappij kan het zinvol zijn om ondersteuning te organiseren. Die ondersteuning kan naast hulp door Gevangenenzorg Nederland, Humanitas gegeven worden door een PDZ-uitzendbureau (voor werk), Exodus, De Waag (zedenmisdrijf), Narcotics (in geval van verslaving) IMK (Instituut voor Midden en Kleinbedrijf), Leger des Heils, Innovium (in geval van een Wajonguitkering), Stadsgeldbeheer (schuldenproblematiek), Juridisch Loket.

N.B. Utrechtse gevangenen kunnen meer hulp krijgen bij hun terugkeer in de samenleving. Stichting SurAnt die in Amsterdam is begonnen met hulp aan ex-gedetineerden gaat ook Utrechtse ex-gedetineerden helpen met het zoeken naar werk, woonruimte, het aanvragen van een DigiD en met de aanpak van schulden.

N.B. Belangrijke telefoonnummers zijn:

Gevangenenzorg Nederland                                                        079-3310568

Stichting Kerk en Gevangen (in Utrecht)                               06-53934880

Humanitas Utrecht                                                                         030-2524030

Exodus Utrecht                                                                                 030-7440666

Leger des Heils (Jeugdbescherming en Reclassering)      088-0901000

Leger des Heils (Welzijns- en Gezondheidszorg)                030-2799121                                  

Utrecht, 20 augustus 2017