Op 12 april 2016 waren ds. Ype Viersen, justitiepastor in de Penitentiaire Inrichting Nieuwegein (PI) en Marieke van Eck, casemanager op de afdeling Detentie en Reïntegratie in de PI te gast bij de Raad van Advies van Omduw om over bovengenoemd onderwerp informatie te geven en van gedachten te wisselen.

Ds. Viersen meldde dat er in de PI Nieuwegein 400 volwassen mannen zijn gedetineerd. Sommigen zitten er twee maanden, anderen levenslang en verder alles daar tussenin. Viersen is niet de enige geestelijk verzorger; er zijn er van diverse gezindten. Op zondag is er een kerkdienst. Op vrijdag gaat een imam voor. Daarnaast worden Bijbelstudies aangeboden en cursussen over de actualiteit of onderwerpen als ‘wat is straf?’. Ook wordt een cursus ‘puinruimen’ aangeboden, over het proces van verzoening. Verder gaat het vooral om individuele gesprekken en soms ook gezinsbegeleiding.

Casemanager Marieke van Eck werkt en begeleidt mensen tijdens de detentie en bij hun re-integratietraject na ontslag uit de gevangenis. Voor het laatste is er in de PI een ruimte met telefoons en Pc’s en er zijn spreekkamers. De gedetineerden kunnen daar zelf, met ondersteuning van Marieke en stagiaires, zaken regelen als een uitkering, inschrijven bij Werk en Inkomen, verkrijgen van een (nieuwe) identiteitskaart, etc. Verder wordt er geholpen bij het regelen van onderdak, trainingen (reclassering), evt. contacten met familie. Er kan ook contact worden gezocht met de Tussenvoorziening, Leger des Heils, nachtopvang, etc.

Bij korte straffen kan er alleen wat ad hoc gedaan worden. Bij langere straffen is er een fasering in het laatste jaar. Er zijn ook contacten met Exodus in de Waalstraat. Daar geldt overigens wel een selectie (kansrijken).

Tijdens de gedachtewisseling naar aanleiding van de inleidingen wordt gevraagd hoe het kan dat sommige mensen met een plastic tasje de deur van de PI uitgezet worden zonder enige begeleiding. Eén van de redenen kan zijn dat een casemanager maximaal 45 mensen aan kan. Dus niet iedereen kan worden geholpen. Mensen die korter dan 6 maanden zitten, krijgen niet de aandacht die aan langgestraften gegeven kan worden. Vaak heeft het ook met de historie van iemand te maken. Sommigen hebben bijvoorbeeld veel begeleiding gehad, maar het houdt een keer op. Er zijn ook mensen die consequent geen bemoeizorg willen. De ervaring is ook dat er steeds meer gedetineerden zijn die zwakbegaafd zijn of psychische problemen hebben. Ze kunnen niet vooruitdenken. En niet iedereen is onder te brengen. Het kost ook veel; indicatiestelling is duur.

Naast het Reïntegratiecentrum zijn er ook anderen die wat doen. Reclassering heeft zijn eigen mogelijkheden. De gemeente komt naar de PI in huis voor ID-kaarten. Er zijn de nodige particuliere potjes, zoals bij de Stichting Kerken en Gevangen Utrecht, die in de Silokerk maaltijden organiseert en een hulpfondsje heeft. Er zijn ook contacten met parochiële caritasinstellingen in Nieuwegein, Houten en Utrecht. Soms kun je de gedetineerden ook ergens zelf voor laten sparen; ze in hun verantwoordelijkheid zetten. Maar sparen is niet makkelijk. Men kan 3,25 per dag verdienen met 4 uur werken. 5 dagen per week. Dat is niet veel en voorzieningen als TV in de cel zijn al vrij duur.

Wat kan Omduw bieden? Meegaan naar DWI, een rol spelen bij begeleiding naar wonen, ID-kaarten financieren, luisteren. Geen contant geld geven.

Er zijn wel 1000 mensen per jaar die in de PI Nieuwegein met ontslag gaan. Bij velen gaat het wel goed. Mogelijk gaat ongeveer 105 weg zonder enige begeleiding. De recidive is wel vrij hoog. Maar er zijn in Nederland 3000 cellen teveel. De criminaliteit daalt, o.m. door vergrijzing, betere bewaking, betere re-integratie, etc. Justitie legt in een aantal gevallen een traject op. Maar te weinig. Mensen komen te laat bij de reclassering in beeld.

Er is regelgeving die problemen vergroot. Niet alles sluit goed op elkaar aan. Een uitkering mag je pas aanvragen als je uit de gevangenis bent en drie maanden hebt geprobeerd werk te vinden. Van het CJIB (Centraal Justitieel Incassobureau voor verkeersboetes e.d.) kom je niet af als je niet het volle pond betaalt. De overheid versterkt vaak de problemen.

De gemeente is verantwoordelijk voor de nazorg. Of dat goed gebeurt verschilt nogal. Utrecht is redelijk goed met een persoonsgerichte aanpak.

Door bezuinigingen op de gezondheidszorg zie je een verplaatsing van gezondheidszorg naar justitie. Het aantal bedden in de psychiatrische instellingen is met 30% afgenomen. Het aantal daklozen is gestegen van 13.000 naar 31.000.

De discussie werd afgesloten met de afspraak dat Omduw een tegenbezoek in de PI Nieuwegein zou brengen. Dit is op 6 september 2016 gebeurd.